Το «Άξιον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη

* * *

Μοναδική στιγμή της δημιουργικής του διαδρομής αλλά και γενικά της μεταπολεμικής ελληνικής ποιήσης, το «Άξιον Εστί» αντικατοπτρίζει την πεποίθηση του Ελύτη ότι:

«είναι δυνατόν η μοντέρνα εμπειρία να περάσει στην κλασική της περίοδο, όχι με την επιστροφή της στους περιορισμούς των παλαιών, αλλά με τη δημιουργία νέων περιορισμών, που θέτει ο ίδιος ο ποιητής για να τους υπερνικήσει και να επιτύχει έτσι, ακόμη μια φορά, ένα στερεό οικοδόμημα.»

Αυτός ο «νέου τύπου κλασικισμός», γράφει ο Ρ. Μπήτον, είναι

«κάτι παραπάνω από ένας απλός, τυπικός πειραματισμός. Δικαιώνεται από την προσπάθεια να παραχθεί ποιητικός λόγος, στον οποίο ‘η τεχνική να γίνεται κι αυτή μέρος του περιεχόμενου’. Αν η ποιητική γλώσσα θέλει να επιβληθεί πάνω στις δυνάμεις της βίας και της καταστροφής (πράγμα που πετυχαίνει ο ποιητής στο Άξιον εστί, τότε πρέπει να ικανοποιεί δύο παραμέτρους: να έχει αφομοιώσει τους επίσημους τύπους που διεκδίκησαν ρόλο απελευθερωτή στο παρελθόν και, επιπλέον, να είναι ‘στέρεα οικοδομημένη’, σύμφωνα με τη μεταφορά του ίδιου του Ελύτη, ώστε να αντέχει το βάρος του απολυτρωτικού ρόλου που το ποίημα απαιτεί.»

Εν μέρει πάντως, οι «νέοι περιορισμοί» που εισηγείται ο Ελύτης δεν είναι διόλου νέοι. Έτσι, οι Ωδές από τα «Πάθη», το δεύτερο μέρος του έργου, είναι γραμμένες σε «ποικίλα αλλά ομοειδή βυζαντινότροπα μέτρα» (Γ.Π. Σαββίδης). Καθένα από τα ποιήματα αυτά στηρίζεται στο παράδειγμα ενός γνωστού εκκλησιαστικού ύμνου και αναπαράγει με απόλυτη ακρίβεια τη μετρική και στιχουργική του δομή. Η ωδή η´ λ.χ. βασίζεται στο περίφημο εγκώμιο «Αι γενεαί πάσαι» της Μεγάλης Παρασκευής, μπορεί δε να ψαλλεί κατά τον ίδιο τρόπο.

Να σημειώσουμε εδώ ότι παρά την ευρεία απήχηση που συνάντησε ακόμη και διεθνώς, ο Ελύτης του «Άξιον Εστί» δεν βρήκε μιμητές. Η τεράστια παρακαταθήκη των στιχουργικών μέτρων και μορφών που απαντούν στην αρχαία ελληνική και τη βυζαντινή λογοτεχνία, ελάχιστα έχει αξιοποιηθεί από τη νεώτερη ποίησή μας.
Κ.Κ.

Εικονογράφηση:
Παναγιώτα Κάπελα, Οδυσσέας Ελύτης, 2008